Sut mae’r Rheoliadau Cynefinoedd yn gwarchod ein safleoedd bywyd gwyllt pwysicaf?

Last updated: 17 November 2025

Mae Rheoliadau Gwarchod Cynefinoedd a Rhywogaethau 2017 (a’r hyn sy’n cyfateb iddynt ar y môr) – y cyfeirir atynt yn aml fel ‘Rheoliadau Cynefinoedd’ – yn ddarn pwerus iawn o ddeddfwriaeth sy’n helpu i warchod ein safleoedd a’n rhywogaethau pwysicaf rhag niwed.

Mae’r rheoliadau’n helpu i weithredu dwy Gyfarwyddeb Ewropeaidd – y Gyfarwyddeb Adar a’r Gyfarwyddeb Cynefinoedd. Gan gychwyn bron i 30 mlynedd yn ôl i drosi’r Gyfarwyddeb Cynefinoedd yn gyfraith ddomestig, maent wedi cael eu diwygio a’u diweddaru sawl gwaith ers hynny. Maen nhw’n dal mewn grym ac maen nhw bellach wedi cael eu diwygio i adlewyrchu’r ffaith bod y DU wedi gadael yr Undeb Ewropeaidd (UE).

Mae gwahanol setiau o Reoliadau Cynefinoedd sy’n berthnasol ym mhob un o wledydd unigol y DU ac ar draws holl ddyfroedd y DU, ond mae pwrpas a dull gweithredu’r gwahanol reoliadau yr un fath ar draws pob ardal.

Mae’r Rheoliadau Cynefinoedd yn chwarae nifer o rolau pwysig mewn perthynas â’n rhywogaethau a’n safleoedd mwyaf prin a mwyaf agored i niwed, a’u rôl allweddol yw’r weithdrefn ddiogelu y maent yn ei osod o amgylch y safleoedd canlynol, sy’n ffurfio’r haen uchaf o ddynodiad bywyd gwyllt yn y DU:

• Ardaloedd Gwarchodaeth Arbennig (AGA) – safleoedd sydd wedi’u dynodi oherwydd eu pwysigrwydd rhyngwladol i adar.
   
• Ardaloedd Cadwraeth Arbennig (ACA) – safleoedd sydd wedi’u dynodi i gydnabod eu pwysigrwydd rhyngwladol i fywyd gwyllt arall.
   
• Safleoedd Gwlyptir Ramsar – safleoedd gwlyptir o bwysigrwydd rhyngwladol, a ddynodwyd drwy Gonfensiwn Ramsar (yng Nghymru, Lloegr a Gogledd Iwerddon, mae safleoedd Ramsar yn cael eu trin yr un fath ag AGA ac ACA o ran gwarchodaeth o dan y Rheoliadau Cynefinoedd). 

Mae ‘amcanion cadwraeth’ lefel uchel yn cael eu cytuno ar ran Ardaloedd Gwarchodaeth Arbennig ac Ardaloedd Cadwraeth Arbennig, tra bod ‘cyngor atodol’ manylach yn berthnasol i rai ohonynt hefyd. Yn y bôn, targedau lefel uchel yw amcanion cadwraeth i gynnal neu gyflawni statws cadwraeth ffafriol ar gyfer y cynefinoedd a / neu’r rhywogaethau y maent wedi’u dynodi ar eu cyfer. Mae’r amcanion hyn yn ganllaw pwysig wrth asesu cynigion a allai niweidio’r safleoedd gwarchodedig hyn a’u rhywogaethau / nodweddion.

O dan y Rheoliadau Cynefinoedd, rhaid i unrhyw gynlluniau neu brosiectau a allai effeithio ar y safle gwarchodedig a / neu ei fuddiannau cymwys (hynny yw, y rhywogaethau neu’r cynefinoedd a restrir yn rhesymau’r safle dros ddynodiad neu ‘enwebiad’) fynd drwy broses asesu drylwyr. Mae cynllun neu brosiect yn cynnwys cynlluniau datblygu, ceisiadau cynllunio, Prosiectau Seilwaith o Arwyddocâd Cenedlaethol a llu o gynlluniau, strategaethau, trwyddedau, cydsyniadau a chaniatadau eraill.

Yn gryno, os bydd rhywbeth sydd angen caniatâd yn cael ei gyflwyno a allai effeithio ar un o’r mathau hyn o safleoedd dynodedig a / neu ei fuddiannau cymwys – naill ai’n uniongyrchol, yn anuniongyrchol, ar ei ben ei hun neu ar y cyd â chynlluniau eraill neu brosiectau arfaethedig – yna rhaid dilyn proses asesu effaith y Rheoliadau Cynefinoedd.

Mae’r Rheoliadau Cynefinoedd yn defnyddio dull fesul cam wrth asesu cynlluniau neu brosiectau a allai niweidio AGA, ACA a / neu safleoedd Ramsar. Cyfeirir yn aml at y broses asesu fel ‘Asesiad Rheoliadau Cynefinoedd’. Mae hwn yn derm cyffredinol y gellir ei ddefnyddio i ddisgrifio asesiadau, gan gynnwys pob un o’r tri cham yn y broses neu’r rhai sy’n gorffen yng ngham un neu ddau.

Gellir crynhoi proses yr Asesiad Rheoliadau Cynefinoedd fel a ganlyn:

Y prawf sgrinio neu’r prawf ‘effeithiau sylweddol tebygol’ yw’r hidlydd cyntaf sy’n tynnu sylw at yr angen am asesiad pellach o unrhyw gynllun neu brosiect a allai niweidio AGA, ACA a / neu safle Ramsar a / neu ei nodweddion o ddiddordeb. Caiff ei ddisgrifio weithiau fel ‘hidlydd bras’ gan ei fod yn defnyddio dull eang o nodi cynlluniau a allai arwain at niwed, gan edrych ar effeithiau posibl cynllun ar ei ben ei hun neu ‘ar y cyd’ (hynny yw, ar y cyd neu’n gronnus) gyda chynigion eraill.

Yn bwysig, ni ellir ystyried unrhyw fesurau lliniaru yn ystod y cam sgrinio hwn. O ganlyniad, rhaid i gynlluniau sydd â mesurau sydd eisoes wedi’u nodi i fynd i’r afael â’u heffeithiau gael eu hasesu’n fanylach o hyd, gan gynnwys asesu addasrwydd a digonolrwydd y mesurau lliniaru sy’n cael eu cynnig.

Mae’r wybodaeth sy’n ofynnol ar gyfer yr ‘asesiad priodol’ yn cael ei chasglu gan yr ymgeisydd, gan gynnwys asesu’n fanwl yr effeithiau posibl ar y safle dynodedig a’i nodweddion ac, yn hollbwysig, unrhyw effeithiau ar gyflawni amcanion cadwraeth y safle. Mae’n ddefnyddiol os yw’r ymgeisydd yn trafod yr asesiad gyda’r corff cadwraeth natur statudol perthnasol ymlaen llaw, ond nid oes angen gwneud hyn bob amser.

Ar ôl casglu’r brif wybodaeth asesu, ystyrir mesurau lliniaru a darperir tystiolaeth o sut y gallent leihau’r risg o effeithiau niweidiol ar y safle a’i nodweddion.

Yr ‘awdurdod cymwys’ sy’n ‘cyflawni’ yr asesiad ffurfiol ei hun; yn achos cais cynllunio, yr awdurdod cynllunio lleol yw hwn fel arfer. Byddant yn defnyddio’r wybodaeth angenrheidiol a ddarperir gan yr ymgeisydd ac yn cael cyngor gan y cyrff cadwraeth natur statudol perthnasol. Fodd bynnag, mae’n arferol i’r ymgeisydd ddarparu Asesiad Rheoliadau Cynefinoedd Cysgodol (mewn geiriau eraill, ‘drafft’) ar gyfer yr awdurdod cymwys.

Ar ôl ystyried y dystiolaeth orau sydd ar gael ac unrhyw fesurau arfaethedig i osgoi neu liniaru niwed (mesurau lliniaru), penderfynir a oes posibilrwydd o ‘effeithiau niweidiol ar uniondeb’ yr AGA, yr ACA a / neu’r safle Ramsar. Os na ellir diystyru effeithiau niweidiol, dim ond os gellir bodloni profion llym pellach (Cam tri) y gellir rhoi caniatâd. Mae rhagor o wybodaeth am y ‘prawf uniondeb’, sydd wrth wraidd yr asesiad priodol, ar gael ar-lein, er enghraifft yma.

Nod cam olaf y broses, a elwir yn ‘brofion rhanddirymu ’, yw nodi’r cynigion hynny y mae’n rhaid bwrw ymlaen â nhw, er gwaethaf y niwed y maent yn debygol o’i achosi i un neu ragor o haenau uchaf safleoedd bywyd gwyllt y DU.

Mae hyn yn digwydd pan nad oes datrysiadau amgen llai niweidiol (fel lleoli’r datblygiad yn rhywle arall, ffyrdd eraill o ddiwallu’r angen cyhoeddus ac ati) ac mae’r cynnig o bwysigrwydd brys ac yn bwysig i’r cyhoedd ar lefel genedlaethol (fel iechyd a diogelwch).

Mae’r angen am y datblygiad yn cyfiawnhau’r niwed tebygol, ond serch hynny rhaid i’r ymgeisydd ddarparu iawndal ecolegol am y niwed hwnnw i’r AGA, yr ACA a / neu’r safle Ramsar. Gwneir hyn yn aml drwy greu cynefin newydd, i ffwrdd o ffynhonnell y difrod, gyda gofynion rheoli i ddisodli / ail-greu’r safle gwarchodedig a fydd yn cael ei golli, fel bod y cynefinoedd a / neu’r rhywogaethau yr effeithir arnynt yn cael eu gwarchod yn gyffredinol.

Ar bwrpas, mae’r Rheoliadau Cynefinoedd yn gosod safon uchel ar gyfer yr achosion hyn sy’n eithriadau, a rhaid i lywodraeth berthnasol y DU gymeradwyo’r cyfiawnhad drostynt. Mae’r cynlluniau sydd fwyaf tebygol o allu pasio’r profion llym hyn yn cynnwys datblygiadau seilwaith mawr sydd eu hangen ar frys, fel cynlluniau amddiffyn rhag llifogydd neu’r arfordir pwysig sy’n gwarchod nifer fawr o eiddo, neu ddatblygiadau ynni hanfodol. Mae cynlluniau sydd â manteision cyhoeddus lleol neu dymor byr yn unig yn annhebygol o basio’r profion rhanddirymu.

• A yw’r asesiad yn seiliedig ar y wybodaeth wyddonol orau? Er enghraifft, a yw’r data sy’n cael ei ddefnyddio (ee gwybodaeth arolwg am y lleoliad, niferoedd y rhywogaethau, neu’r cynefinoedd yr effeithir arnynt) yn gyflawn ac yn gyfredol? A yw’r dystiolaeth sy’n cael ei defnyddio i gefnogi unrhyw farn am effeithiau tebygol (neu ddiffyg effeithiau) ar y rhywogaethau neu’r cynefinoedd yn ddibynadwy? Os bydd amheuaeth wyddonol resymol yn parhau, yn dilyn yr asesiad priodol (cam dau), y gallai’r datblygiad gael effaith, ni ddylid caniatáu i’r cynnig fynd rhagddo (oni bai ei fod yn pasio’r profion rhanddirymu llym – cam tri).
   
• A yw’r asesiad wedi edrych ar bob agwedd ar y cynnig a allai effeithio ar fuddiannau arbennig y safle, yn unigol neu gyda chynigion eraill? Yn benodol, gwnewch yn siŵr bod yr asesiad hefyd yn ystyried unrhyw effeithiau ‘anuniongyrchol’, fel effeithiau sŵn neu oleuadau artiffisial, neu newidiadau i lefelau dŵr, yn ogystal ag effeithiau uniongyrchol ar y cynefinoedd yn y safleoedd gwarchodedig. Mae’r Rheoliadau Cynefinoedd hefyd yn ei gwneud yn ofynnol asesu effeithiau cyfunol posibl, fel effeithiau cronnus aflonyddu ar rywogaethau neu gynefinoedd sensitif a cholli cynefinoedd, yn ogystal ag effeithiau cyfunol posibl pan fydd y datblygiad yn cael ei ystyried ynghyd â chynigion neu weithgareddau eraill yn yr ardal. Mae’r term ‘marwolaeth drwy fil o doriadau’ yn cael ei ddefnyddio’n aml i ddisgrifio effeithiau cronnus llawer o effeithiau bach nad ydynt o bosibl yn arwyddocaol yn unigol ond sydd, gyda’i gilydd, yn gallu achosi niwed difrifol.
   
• A yw’r asesiad yn ystyried yr effeithiau yng ngoleuni amcanion cadwraeth y safle? Mae gan bob AGA ac ACA set o amcanion cadwraeth (ac, mewn rhai achosion, cyngor atodol ychwanegol, manylach), ac mae gan safleoedd Ramsar sylwebaeth fanwl yn eu dogfennau rhestru sy’n nodi anghenion ecolegol penodol y safle er mwyn gwarchod ei nodweddion o ddiddordeb. Rhaid ystyried yr amcanion cadwraeth hyn ar bob cam o’r broses asesu, er mwyn canfod pa mor sensitif a bregus yw’r rhywogaethau neu’r cynefinoedd y mae’r safle wedi’i ddynodi ar eu cyfer. Gall hyn helpu i werthuso arwyddocâd effeithiau posibl ar uniondeb cyffredinol y safle. Mae amcanion cadwraeth ar gyfer AGA ac ACA ar gael ar gronfa ddata safleoedd dynodedig cyrff cadwraeth natur statudol perthnasol y DU. Mae dolenni i’r rhain ar gael yma, ac ar gyfer safleoedd Ramsar yma.
   
• A yw’n glir sut y bydd unrhyw fesurau lliniaru’n cael eu cyflawni a pha mor effeithiol byddant? A fyddant ar waith mewn pryd ac am hyd yr effeithiau posibl? Dylid sicrhau unrhyw fesurau sy’n angenrheidiol i ddiogelu’r safleoedd dynodedig rhag niwed sy’n deillio o’r cynllun neu’r prosiect arfaethedig (drwy amod cynllunio neu gytundeb cyfreithiol) am hyd yr effaith. Rhaid iddynt hefyd ddod i rym mewn pryd i osgoi’r niwed a ragwelir. Yn achos aflonyddwch dros dro, fel gosod cebl newydd, gallai hynny fod yn fater o ddyddiau neu wythnosau. Yn achos effeithiau mwy parhaol, fel aflonyddwch hamdden sy’n deillio o dai newydd, mae angen i’r mesurau fod ar waith yn barhaol (neu mewn geiriau eraill ‘am byth’). Cofiwch hefyd na ddylid ystyried mesurau lliniaru tan gam dau yr Asesiad Rheoliadau Cynefinoedd (yr asesiad priodol).

Habitats regulations assessments: protecting a European site

Managing Natura 2000 Sites – EU Guidanc