Cymunedau Cymru wedi achub dros 1,000 o adar môr hyd yn hyn eleni

Cyhoeddwyd: 29 Hydref 2025

Mae Cymru yn gartref i dros 50% o holl boblogaeth fyd-eang yr Adar Drycin Manaw. Mae’r adar morol hyn yn faint canolig gydag adenydd llyfn syth, rhannau uchaf du a rhannau isaf gwyn. Maent yn hedfan drwy fflapio’i hadenydd stiff yn gyflym cyn hedfan yn esmwyth dros wyneb y môr, gan droi o dro i dro (yn gwyro wrth hedfan, gan ddal un adain yn uwch na’r llall).

Dim ond gyda’r nos y daw Adar Drycin Manaw i'r lan, o dan orchudd y tywyllwch, er mwyn osgoi ysglyfaethwyr fel gwylanod. Ond gall gweithgareddau dynol effeithio ar eu trefn nosol. Yn anffodus, mae golau artiffisial ar hyd arfordir Sir Benfro yn drysu Adar Drycin Manaw ifanc ac maent yn gallu cael eu hynysu’n fewndirol, heb allu hedfan i ffwrdd. Os cânt eu gadael, newynu bydden nhw neu gael ei hysglyfaethu 'n haws.

Gan dderbyn galwadau ffôn gan y cyhoedd, mae Manx Shearwater Rescue Pembrokeshire (grŵp gwirfoddoli lleol) yn casglu adar sydd wedi'u hynysu i ryddhau nhw'n ôl i'r môr mewn amodau priodol. Gall stormydd gwaethygu'r broblem, gan arwain at ynysu ar faes eang. Mewn amodau o'r fath, gall gwirfoddolwyr gasglu hyd at 200 o adar mewn diwrnod o draethau fel Newgale. Y tymor hwn, cafodd dros 1,100 o adar eu hachub a'u rhyddhau. Gwaethygu bydd y digwyddiadau hyn oherwydd effeithiau newid hinsawdd. Yn 2025 bu dau ddigwyddiad ynysu enfawr, o gymharu â dau yn y 10 mlynedd cyn hynny.

Nid yn Sir Benfro yn unig mae gwirfoddolwyr yn gweithredu. Unwaith y caiff adar eu gorfodi’n fewndirol, gallant ddod i ben yn bell o'r môr. Bu pedwar cofnod o adar yn ynysu yng Nghanolbarth Lloegr eleni, i gyd wedi'u hachub gan wirfoddolwyr a ddarllenodd am yr ymgyrch ar y cyfryngau cymdeithasol. Aethant a’r adar i RSPB Ynys Lawd, ar Ynys Môn, i'w rhyddhau'n ddiogel yn ôl i’r Môr Iwerddon i barhau â'u fudiad i’r de.

Mae nifer yr Adar Drycin Manaw sydd wedi cael eu hynysu wedi bod yn cynyddu yn y blynyddoedd diwethaf. Yn gyfunol â llu o fygythiadau y mae'r rhywogaeth hon eisoes yn wynebu, mae'r effaith mae goleuadau artiffisial a thywydd garw cynyddol yn ei chael yn her arall y mae ein hadar angen amddiffyniad rhaglaw.

Mae ynysoedd Sir Benfro yn gartref i dros 1 miliwn o Adar Drycin Manaw yn ystod y tymor nythu. Nid oes rhywogaeth arall y mae Cymru yn gweddu mwy o gyfrifoldeb byd-eang amdani ac mae hyn yn eu gwneud yn hynod agored i niwed.

Ond, eu bygythiad mwyaf yw yn eu cytrefi. Pe bai ysglyfaethwyr goresgynnol, fel Llygod Ffyrnig neu Garlymod, yn cyrraedd ein hynysoedd, byddai'r effaith yn ddinistriol. Mae sicrhau lefelau da o fioddiogelwch yn hollbwysig, ond yn ychwanegol rhaid inni sicrhau bod adar môr hefyd wedi'u diogelu rhag bygythiad ffliw adar, newid hinsawdd, gorbysgota, llygredd a datblygiadau alltraeth wedi’u lleoli’n wael. Bydd y Strategaeth Gwarchod Adar Môr Cymru, sydd ar y gweill, a'r gweithredoedd y bydd yn eu darparu yn hanfodol i gyflawni hyn, ochr yn ochr â ffocws ar gynllunio morol cynaliadwy i sicrhau bod datblygiadau yn y lleoedd mwyaf priodol, ac ar lefelau cynaliadwy.

Mae Adar Drycin Manaw wedi, hyd yn hyn, osgoi’r ffliw adar yng Nghymru. Nid yw'r un peth yn wir am boblogaeth Huganod ar RSPB Ynys Gwales, hefyd yn Sir Benfro. Arferai fod y 3ydd cytref fwyaf yn y byd ar gyfer y rhywogaeth hon, ond gwelodd yr ynys gostyngiad o 54% yn ei phoblogaeth yn ystod un tymor. O 36,000 pâr yn 2022 i ddim ond 16,500 yn 2023. Er nad yw ffliw adar wedi cael ei gofnodi ar yr ynys ers 2023, mae'r boblogaeth wedi aros yn isel gyda chyfrif o ddim ond 17,000 yn 2025. Mae adferiad yr adar hyn yn araf, a fydd hyn yn gwaethygu effaith unrhyw alldoriad pellach, neu ostyngiadau ar y boblogaeth o unrhyw fygythiadau eraill.

Heb amddiffyniad digonol bydd poblogaethau Adar Drycin Manaw, sy'n bwysig yn fyd-eang, a’n Huganod, mewn perygl difrifol. Mae cynllunio gofalus o weithgareddau yn yr amgylchedd morol a buddsoddi mewn rheolaeth well o’n hardaloedd morol gwarchodedig yn fwy hanfodol nag erioed.